Yargılamanın Yenilenmesi
Hükümlü lehine yargılamanın yenilenmesi nedenleri
Madde 311 – (1) Kesinleşen bir hükümle sonuçlanmış bir dava, aşağıda yazılı hâllerde hükümlü lehine olarak yargılamanın yenilenmesi yoluyla tekrar görülür:
a) Duruşmada kullanılan ve hükmü etkileyen bir belgenin sahteliği anlaşılırsa.
b) Yemin verilerek dinlenmiş olan bir tanık veya bilirkişinin hükmü etkileyecek biçimde hükümlü aleyhine kasıt veya ihmal ile gerçek dışı tanıklıkta bulunduğu veya oy verdiği anlaşılırsa.
c) Hükme katılmış olan hâkimlerden biri, hükümlünün neden olduğu kusur dışında, aleyhine ceza kovuşturmasını veya bir ceza ile mahkûmiyetini gerektirecek biçimde görevlerini yapmada kusur etmiş ise.
d) Ceza hükmü hukuk mahkemesinin bir hükmüne dayandırılmış olup da bu hüküm kesinleşmiş diğer bir hüküm ile ortadan kaldırılmış ise.
e) Yeni olaylar veya yeni deliller ortaya konulup da bunlar yalnız başına veya önceden sunulan delillerle birlikte göz önüne alındıklarında sanığın beraatini veya daha hafif bir cezayı içeren kanun hükmünün uygulanması ile mahkûm edilmesini gerektirecek nitelikte olursa.
f) Ceza hükmünün, İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşmenin veya eki protokollerin ihlâli suretiyle verildiğinin ve hükmün bu aykırılığa dayandığının, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş olması veya ceza hükmü aleyhine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvuru hakkında dostane çözüm ya da tek taraflı deklarasyon sonucunda düşme kararı verilmesi. Bu hâlde yargılamanın yenilenmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararının kesinleştiği tarihten itibaren bir yıl içinde istenebilir.[1]
(2) Birinci fıkranın (f) bendi hükümleri, 4.2.2003 tarihinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararları ile, 4.2.2003 tarihinden sonra Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvurular üzerine verilecek kararlar hakkında uygulanır.
İnfazın geri bırakılması veya durdurulması
Madde 312 – (1) Yargılamanın yenilenmesi istemi hükmün infazını ertelemez. Ancak mahkeme, infazın geri bırakılmasına veya durdurulmasına karar verebilir.
Yargılamanın yenilenmesine engel olmayan hâller
Madde 313 – (1) Hükmün infaz edilmiş olması veya hükümlünün ölümü, yargılamanın yenilenmesi istemine engel olmaz.
(2) Ölenin eşi, üstsoyu, altsoyu, kardeşleri yargılamanın yenilenmesi isteminde bulunabilirler.
(3) İkinci fıkrada sayılan kişilerin yokluğu hâlinde, Adalet Bakanı da yargılamanın yenilenmesi isteminde bulunabilir.
Sanık veya hükümlünün aleyhine yargılamanın yenilenmesi nedenleri
Madde 314 – (1) Kesinleşen bir hükümle sonuçlanmış olan bir dava aşağıda yazılı hâllerde sanık veya hükümlünün aleyhine olarak yargılamanın yenilenmesi yolu ile tekrar görülür:
a) Duruşmada sanığın veya hükümlünün lehine ileri sürülen ve hükme etkili olan bir belgenin sahteliği anlaşılırsa.
b) Hükme katılmış olan hâkimlerden biri, aleyhine ceza kovuşturmasını veya bir ceza ile mahkûmiyetini gerektirecek nitelikte olarak görevlerini yapmada sanık veya hükümlü lehine kusur etmiş ise.
c) Sanık beraat ettikten sonra suçla ilgili olarak hâkim önünde güvenilebilir nitelikte ikrarda bulunmuşsa.
Yargılamanın yenilenmesinin kabul edilmeyeceği hâl
Madde 315 – (1) Kanunun aynı maddesinde yer almış sınır içinde olmak üzere cezanın değiştirilmesi amacıyla yargılamanın yenilenmesi kabul edilemez.
(2) Hatanın giderilebilmesini sağlayacak başka bir yol varsa, yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilemez.
Bir suça dayanan yenileme istemlerinin kabulü koşulları
Madde 316 – (1) Bir suç iddiasına dayandırılan yenileme istemi, ancak bu fiilden dolayı kesinleşmiş bir mahkûmiyet hükmü verilmiş veya mahkûmiyeti gerektirecek nitelikte kuvvetli delil bulunmaması dışında bir nedenle ceza soruşturmasına başlanamamış veya sürdürülememişse kabul edilebilir. Bu madde, 311 inci maddenin birinci fıkrasının (e) bendinde yazılı hâlde uygulanmaz.
Yenileme istemi hakkında uygulanacak hükümler
Madde 317 – (1) Kanun yollarına başvurma hakkındaki genel hükümler, yargılamanın yenilenmesi istemi hakkında da uygulanır.
(2) Yargılamanın yenilenmesi istemi, bunun yasal nedenleri ile dayandığı delilleri içerir.
Yenileme isteminin kabule değer olup olmadığı kararı ve mercii
Madde 318 – (1) Yargılamanın yenilenmesi istemi, hükmü veren mahkemeye sunulur. Bu mahkeme, istemin kabule değer olup olmadığına karar verir.
(2) 303 üncü madde gereğince Yargıtayın doğrudan hüküm kurduğu hâllerde de hükmü vermiş olan mahkemeye başvurulur.
(3) Yargılamanın yenilenmesi isteminin kabule değer olup olmadığına dair olan karar, duruşma yapılmaksızın verilir.
Yenileme isteminin kabule değer görülmemesi nedenleri ve kabulü hâlinde yapılacak işlem
Madde 319 – (1) Yargılamanın yenilenmesi istemi, kanunda belirlenen şekilde yapılmamış veya yargılamanın yenilenmesini gerektirecek yasal hiçbir neden gösterilmemiş veya bunu doğrulayacak deliller açıklanmamış ise, bu istem kabule değer görülmeyerek reddedilir.
(2) Aksi hâlde yargılamanın yenilenmesi istemi, bir diyeceği varsa iki hafta içinde bildirmek üzere Cumhuriyet savcısı ve ilgili tarafa tebliğ olunur.[2]
(3) Bu madde gereğince verilen kararlara itiraz edilebilir.
Delillerin toplanması
Madde 320 – (1) Mahkeme, yargılamanın yenilenmesi istemini yerinde bulursa delillerin toplanması için bir naip hâkimi veya istinabe olunan mahkemeyi görevlendirebileceği gibi; kendisi de bu hususları yerine getirebilir.
(2) Delillerin mahkemece veya naip hâkim tarafından veya istinabe suretiyle toplanması sırasında, soruşturmaya ilişkin hükümler uygulanır.
(3) Delillerin toplanması bittikten sonra Cumhuriyet savcısı ve hakkında hüküm kurulmuş olan kişiden iki haftalık süre içinde görüş ve düşüncelerini bildirmeleri istenir.[3]
Yenileme isteminin esassız olmasından dolayı reddi, aksi takdirde kabulü
Madde 321 – (1) Yargılamanın yenilenmesi isteminde ileri sürülen iddialar, yeterli derecede doğrulanmaz veya 311 inci maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri ile 314 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde yazılı hâllerde işin durumuna göre bunların önce verilmiş olan hükme hiçbir etkisi olmadığı anlaşılırsa, yargılamanın yenilenmesi istemi esassız olması nedeniyle duruşma yapılmaksızın reddedilir.
(2) Aksi hâlde mahkeme, yargılamanın yenilenmesine ve duruşmanın açılmasına karar verir.
(3) Bu madde gereğince verilen kararlara karşı itiraz yoluna gidilebilir.
Duruşma yapılmaksızın yenileme isteminin incelenmesi
Madde 322 – (1) Hükümlü ölmüşse mahkeme yeniden duruşma yapmaksızın gerekli delilleri topladıktan sonra hükümlünün beraatine veya yargılamanın yenilenmesi isteminin reddine karar verir.
(2) Diğer hâllerde de mahkeme, bu hususta yeterli delil varsa Cumhuriyet savcısının uygun görüşünü aldıktan sonra duruşma yapmaksızın hükümlünün derhâl beraatine karar verir.
(3) Mahkeme beraat kararı ile beraber önceki hükmün ortadan kaldırılmasını da karar altına alır.
(4) Yargılamanın yenilenmesi isteminde bulunan kimse isterse, gideri Devlet Hazinesine ait olmak üzere önceki hükmün iptaline ilişkin karar Resmî Gazete ile ilân olunacağı gibi mahkemenin takdirine göre diğer gazetelerle de ilân edilebilir.
Yeniden duruşma sonucunda verilecek hüküm
Madde 323 – (1) Yeniden yapılacak duruşma sonucunda mahkeme, önceki hükmü onaylar veya hükmün iptali ile dava hakkında yeniden hüküm verir.
(2) Yargılamanın yenilenmesi istemi hükümlünün lehine olarak yapılmışsa, yeniden verilecek hüküm önceki hükümle belirlenmiş olan cezadan daha ağır bir cezayı içeremez.
(3) Yargılamanın yenilenmesi sonucunda beraat veya ceza verilmesine yer olmadığı kararının verilmesi halinde, önceki mahkûmiyet kararının tamamen veya kısmen infaz edilmesi dolayısıyla kişinin uğradığı maddî ve manevî zararlar bu Kanunun 141 ilâ 144 üncü maddeleri hükümlerine göre tazmin edilir.
Yargılamanın Yenilenmesi: CMK Hükümleri ve Uygulama Pratikleri
Özet
Yargılamanın yenilenmesi, ceza muhakemesinde kesinleşmiş hükümlerin hukuka aykırılık veya yeni deliller doğrultusunda yeniden değerlendirilmesini sağlayan özel bir hukuk yoludur. Bu makalede, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) kapsamında yargılamanın yenilenmesinin koşulları, hükümlü lehine ve aleyhine nedenleri, sürecin uygulanışı ve şüpheli/sanık ile mağdurların hak ve yükümlülükleri ayrıntılı şekilde ele alınmaktadır. Ayrıca, uygulamada sıkça sorulan sorular ve profesyonel ceza avukatı desteğinin önemi vurgulanmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Yargılamanın yenilenmesi, CMK, hükümlü lehine, hükümlü aleyhine, duruşma, infaz, ceza hukuku.
1. Giriş
Yargılamanın yenilenmesi, ceza hukuku pratiğinde hem sanık/hükümlü haklarının korunması hem de adaletin sağlanması açısından kritik bir mekanizmadır. CMK Madde 311–323 hükümleri, bu yola başvurulabilecek özel durumları, sürecin nasıl işletileceğini ve tarafların haklarını ayrıntılı biçimde düzenlemektedir. Bu makale, konunun hukuki çerçevesini, uygulama koşullarını ve taraflara düşen sorumlulukları bütüncül bir bakış açısıyla sunmaktadır.
2. Hükümlü Lehine Yargılamanın Yenilenmesi Nedenleri
CMK Madde 311, kesinleşmiş bir hükmün aşağıdaki durumlarda hükümlü lehine yeniden incelenebileceğini öngörmektedir:
- Belge sahteciliği: Duruşmada kullanılan ve hükmü etkileyen belgelerin sahte olduğunun anlaşılması.
- Gerçek dışı tanıklık: Tanık veya bilirkişinin kasıt veya ihmal ile hükmü etkileyen yanlış beyanda bulunması.
- Hâkim kusuru: Hâkimlerden birinin, hükümlünün neden olmadığı bir kusur sebebiyle görevini yanlış yapması.
- Diğer mahkeme kararları: Ceza hükmü başka bir hukuki karar ile çelişiyorsa ve bu karar kesinleşmişse.
- Yeni deliller ve olaylar: Mahkûmiyet veya beraat kararını değiştirecek nitelikte yeni delillerin ortaya çıkması.
- AİHM kararları: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararları doğrultusunda cezanın insan hakları ihlali ile verildiğinin tespiti.
Bu hallerde, hükümlü veya yetkili kişiler yargılamanın yenilenmesini talep edebilir.
3. Hükümlü Aleyhine Yargılamanın Yenilenmesi Nedenleri
CMK Madde 314, hükümlü aleyhine yargılamanın yenilenebileceği durumları düzenler:
- Hükümlünün lehine olan bir belgenin sahte çıkması.
- Hâkimlerden birinin görevini sanık lehine kusuruyla yerine getirmemesi.
- Sanığın beraat sonrası suçla ilgili olarak hâkim önünde güvenilir şekilde ikrar etmesi.
Bu durumlarda mahkeme, önceki hükmü bozarak yeniden hüküm kurabilir.
4. Yargılamanın Yenilenmesine Engel Olmayan Hâller
CMK Madde 313, infaz edilmiş hüküm veya hükümlünün ölümü gibi durumların yargılamanın yenilenmesine engel teşkil etmediğini belirtir. Ölenin eşi, üstsoyu, altsoyu ve kardeşleri de bu yola başvurabilir. Bu bağlamda Adalet Bakanı da başvuru hakkına sahiptir.
5. Süreç ve Uygulama
5.1 Yenileme İstemi ve İnceleme
Yargılamanın yenilenmesi istemi, hükmü veren mahkemeye sunulur (CMK Madde 318). Mahkeme, istemin kabule değer olup olmadığını duruşma yapılmaksızın karara bağlayabilir.
5.2 Delillerin Toplanması
Mahkeme, yenileme istemini kabul ederse delillerin toplanmasını naip hâkim veya istinabe yoluyla sağlayabilir (CMK Madde 320). Cumhuriyet savcısı ve hükümlü, deliller toplandıktan sonra görüşlerini bildirebilir.
5.3 Duruşma Yapılmaksızın Yenileme
Hükümlü ölmüşse veya yeterli delil varsa mahkeme, duruşma yapmaksızın beraat kararı verebilir (CMK Madde 322).
5.4 Yeniden Duruşma ve Hüküm
Yeniden yapılan duruşma sonucunda mahkeme, önceki hükmü onaylayabilir veya iptal edip yeniden hüküm kurabilir. Hükümlü lehine yenileme, daha ağır ceza içeremez (CMK Madde 323).
6. İnfazın Geri Bırakılması veya Durdurulması
CMK Madde 312 uyarınca yargılamanın yenilenmesi istemi, infazı otomatik olarak durdurmaz. Ancak mahkeme, infazın geri bırakılması veya durdurulmasına karar verebilir.
7. Şüpheli/Sanık ve Mağdurların Yapabilecekleri
7.1 Şüpheli/Sanıklar
- Hükümlü lehine delil veya yeni belgelerin toplanmasını talep edebilir.
- Yargılamanın yenilenmesi isteminde bulunabilir.
- Süreç boyunca bir uzman ceza avukatı ile hareket ederek haklarını koruyabilir.
7.2 Mağdurlar / Müştekiler
- Hükümlü aleyhine yenileme isteminde bulunabilir.
- Yeni delil veya güvenilir ikrarları mahkemeye sunabilir.
- Avukat desteği ile sürecin doğru yürütülmesini sağlayabilir.
8. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Soru 1: Hangi durumlarda yargılamanın yenilenmesi talep edilebilir?
Cevap: Hükümlü lehine veya aleyhine yukarıda belirtilen özel durumlar, yeni deliller veya AİHM kararları söz konusu olduğunda.
Soru 2: Hükümlü öldüyse yenileme talebi yapılabilir mi?
Cevap: Evet, ölenin eşi, üstsoyu, altsoyu veya kardeşleri talepte bulunabilir.
Soru 3: Yenileme talebi infazı durdurur mu?
Cevap: Hayır, ancak mahkeme infazın geri bırakılmasına veya durdurulmasına karar verebilir.
Soru 4: Yenileme sonucunda daha ağır ceza verilebilir mi?
Cevap: Hükümlü lehine yapılan yenilemede, ceza önceki hükümden ağır olamaz.
9. Sonuç ve Öneriler
Yargılamanın yenilenmesi, ceza hukuku uygulamasında hem sanık/hükümlü hem de mağdurların haklarını koruyan önemli bir mekanizmadır. Uygulamada doğru adımların atılması ve süreçlerin etkin yürütülmesi için alanında uzman bir ceza avukatının rehberliği şarttır. Hatalı veya eksik başvurular, hak kayıplarına yol açabileceği için profesyonel destek almak kritik öneme sahiptir.
[1] 25/7/2018 tarihli ve 7145 sayılı Kanunun 18 inci maddesiyle, bu bentte yer alan “tespit edilmiş olması” ibaresinden sonra gelmek üzere “veya ceza hükmü aleyhine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvuru hakkında dostane çözüm ya da tek taraflı deklarasyon sonucunda düşme kararı verilmesi” ibaresi eklenmiştir.
[2] 2/3/2024 tarihli ve 7499 sayılı Kanunun 37 nci maddesi ile bu fıkrada yer alan “yedi gün” ibaresi “iki hafta” şeklinde değiştirilmiştir.
[3] 2/3/2024 tarihli ve 7499 sayılı Kanunun 37 nci maddesi ile bu fıkrada yer alan “yedi günlük” ibaresi “iki haftalık” şeklinde değiştirilmiştir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.