Yetkili mahkeme
Madde 12 – (1) Davaya bakmak yetkisi, suçun işlendiği yer mahkemesine aittir.
(2) Teşebbüste son icra hareketinin yapıldığı, kesintisiz suçlarda kesintinin gerçekleştiği ve zincirleme suçlarda son suçun işlendiği yer mahkemesi yetkilidir.
(3) Suç, ülkede yayımlanan bir basılı eserle işlenmişse yetki, eserin yayım merkezi olan yer mahkemesine aittir. Ancak, aynı eserin birden çok yerde basılması durumunda suç, eserin yayım merkezi dışındaki baskısında meydana gelmişse, bu suç için eserin basıldığı yer mahkemesi de yetkilidir.
(4) Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olan hakaret suçunda eser, mağdurun yerleşim yerinde veya oturduğu yerde dağıtılmışsa, o yer mahkemesi de yetkilidir. Mağdur, suçun işlendiği yer dışında tutuklu veya hükümlü bulunuyorsa, o yer mahkemesi de yetkilidir.
(5) Görsel veya işitsel yayınlarda da bu maddenin üçüncü fıkrası hükmü uygulanır. Görsel ve işitsel yayın, mağdurun yerleşim yerinde ve oturduğu yerde işitilmiş veya görülmüşse o yer mahkemesi de yetkilidir.
(6) (Ek:8/7/2021-7331/10 md.) Bilişim sistemlerinin, banka veya kredi kurumlarının ya da banka veya kredi kartlarının araç olarak kullanılması suretiyle işlenen suçlarda mağdurun yerleşim yeri mahkemeleri de yetkilidir.
Özel yetki
Madde 13 – (1) Suçun işlendiği yer belli değilse, şüpheli veya sanığın yakalandığı yer, yakalanmamışsa yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir.
(2) Şüpheli veya sanığın Türkiye’de yerleşim yeri yoksa Türkiye’de en son adresinin bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir.
(3) Mahkemenin bu suretle de belirlenmesi olanağı yoksa, ilk usul işleminin yapıldığı yer mahkemesi yetkilidir.
Yabancı ülkede işlenen suçlarda yetki
Madde 14 – (1) Yabancı ülkede işlenen ve kanun hükümleri uyarınca Türkiye’de soruşturulması ve kovuşturulması gereken suçlarda yetki, 13 üncü maddenin birinci ve ikinci fıkralarına göre belirlenir.
(2) Bununla birlikte Cumhuriyet savcısının, şüphelinin veya sanığın istemi üzerine Yargıtay, suçun işlendiği yere daha yakın olan yer mahkemesine yetki verebilir.
(3) Bu gibi suçlarda şüpheli veya sanık Türkiye’de yakalanmamış, yerleşmemiş veya adresi yoksa; yetkili mahkeme, Adalet Bakanının istemi ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının başvurusu üzerine Yargıtay tarafından belirlenir.
(4) Yabancı ülkelerde bulunup da diplomatik bağışıklıktan yararlanan Türk kamu görevlilerinin işledikleri suçlardan dolayı yetkili mahkeme Ankara mahkemesidir.
Deniz, hava ve demiryolu taşıtlarında veya bu taşıtlarla işlenen suçlarda yetki
Madde 15 – (1) Suç, Türk bayrağını taşıma yetkisine sahip olan bir gemide veya böyle bir taşıt Türkiye dışında iken işlenmişse, geminin ilk uğradığı Türk limanında veya bağlama limanında bulunan mahkeme yetkilidir.
(2) Türk bayrağını taşıma hakkına sahip olan hava taşıtları ile demiryolu taşıtları hakkında da yukarıdaki fıkra hükümleri uygulanır.
(3) Ülke içerisinde deniz, hava veya demiryolu taşıtlarında ya da bu taşıtlarla işlenen suçlarda, bunların ilk ulaştığı yer mahkemesi de yetkilidir.
(4) Çevreyi kirletme suçu, yabancı bayrağı taşıyan bir gemi tarafından Türk kara suları dışında işlendiği takdirde, suçun işlendiği yere en yakın veya geminin Türkiye’de ilk uğradığı limanın bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir.
Bağlantılı suçlarda yetki
Madde 16 – (1) Yukarıdaki maddelere göre her biri değişik mahkemelerin yetkisi içinde bulunan bağlantılı ceza davaları, yetkili mahkemelerden herhangi birisinde birleştirilerek görülebilir.
(2) Bağlantılı ceza davalarının değişik mahkemelerde bakılmasına başlanmış olursa, Cumhuriyet savcılarının istemlerine uygun olmak koşuluyla, mahkemeler arasında oluşacak uyuşma üzerine, bu davaların hepsi veya bir kısmı bu mahkemelerin birinde birleştirilebilir.
(3) Uyuşulmazsa, Cumhuriyet savcısı veya sanığın istemi üzerine ortak yüksek görevli mahkeme birleştirmeye gerek olup olmadığına ve gerek varsa hangi mahkemede birleştirileceğine karar verir.
(4) Birleştirilmiş olan davaların ayrılması da bu suretle olur.
Yetkide olumlu veya olumsuz uyuşmazlık
Madde 17 – (1) Birkaç hâkim veya mahkeme arasında olumlu veya olumsuz yetki uyuşmazlığı çıkarsa, ortak yüksek görevli mahkeme, yetkili hâkim veya mahkemeyi belirler.
Yetkisizlik iddiası
Madde 18 – (1) Sanık, yetkisizlik iddiasını, ilk derece mahkemelerinde duruşmada sorgusundan, bölge adliye mahkemelerinde incelemenin başlamasından ve duruşmalı işlerde inceleme raporunun okunmasından önce bildirir.
(2) Yetkisizlik iddiasına ilişkin karar, ilk derece mahkemelerinde sanığın sorgusundan önce, bölge adliye mahkemelerinde duruşmasız işlerde incelemenin hemen başlangıcında, duruşmalı işlerde inceleme raporu okunmadan önce verilir. Bu aşamalardan sonra yetkisizlik iddiasında bulunulamayacağı gibi mahkemeler de bu hususta re’sen karar veremez.
(3) Yetkisizlik kararlarına karşı itiraz yoluna gidilebilir.
Davanın nakli ve duruşmanın başka yerde yapılması[1]
Madde 19 – (1) Yetkili hâkim veya mahkeme, hukukî veya fiilî sebeplerle görevini yerine getiremeyecek hâlde bulunursa; yüksek görevli mahkeme, davanın başka yerde bulunan aynı derecede bir mahkemeye nakline karar verir.
(2) Kovuşturmanın görevli ve yetkili olan mahkemenin bulunduğu yerde yapılması kamu güvenliği için tehlikeli olursa, davanın naklini Adalet Bakanı Yargıtaydan ister.
(3) (Ek: 24/11/2016-6763/21 md.) Mahkeme, fiili sebepler veya güvenlik gerekçesiyle duruşmanın il sınırları içinde başka bir yerde yapılmasına karar verebilir. Bu karara karşı itiraz yolu açıktır.
Yetkili olmayan hâkim veya mahkemenin işlemleri
Madde 20 – (1) Yetkili olmayan hâkim veya mahkemece yapılan işlemler, sadece yetkisizlik nedeniyle hükümsüz sayılmaz.
Gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde yapılan işlemler
Madde 21 – (1) Bir hâkim veya mahkeme, yetkili olmasa bile, gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde, yargı çevresi içerisinde gerekli işlemleri yapar.
Yetkili Mahkeme ve Yetki Düzeni: CMK m.12–21 İncelemesi
Giriş
Ceza muhakemesinde mahkemelerin yetkisi, hem adil yargılanmanın hem de hukuki düzenin temel taşlarından biridir. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK), yetki kavramını ayrıntılı biçimde düzenleyerek, yetkili mahkeme, özel yetki, yabancı ülkelerde işlenen suçlarda yetki, deniz, hava ve demiryolu taşımacılığıyla işlenen suçlarda yetki ve bağlantılı suçlarda yetki gibi başlıkları ayrıntılı biçimde ele almaktadır (CMK m.12–21).
Bu makalede, CMK’daki yetki düzenlemeleri hem akademik bir perspektifle incelenecek hem de şüpheli/sanık ve suçtan zarar gören/mağdur/müşteki açısından pratik öneriler sunulacaktır. Ayrıca, alanında uzman bir ceza avukatından profesyonel destek alınmasının önemi vurgulanacaktır.
1. Yetkili Mahkeme
1.1 Genel Yetki (CMK m.12)
CMK m.12’ye göre, davaya bakma yetkisi, öncelikle suçun işlendiği yer mahkemesine aittir. Suçun türüne göre özel durumlar ise şu şekilde sıralanabilir:
- Teşebbüs ve zincirleme suçlar: Teşebbüste son icra hareketinin yapıldığı, kesintisiz suçlarda kesintinin gerçekleştiği ve zincirleme suçlarda son suçun işlendiği yer mahkemesi yetkilidir.
- Basılı eserle işlenen suçlar: Suç, eserin yayım merkezi olan yerde işlenmiş sayılır. Ancak eser birden fazla yerde basılmışsa, diğer baskıların olduğu yer mahkemesi de yetkilidir.
- Görsel ve işitsel yayınlar: Basılı eser kuralları burada da geçerlidir. Mağdurun yerleşim veya oturduğu yerde yayın görülmüş veya işitilmişse, o yer mahkemesi yetkilidir.
- Bilişim suçları: Bilişim sistemleri, banka veya kredi kartları kullanılarak işlenen suçlarda mağdurun yerleşim yeri mahkemeleri de yetkilidir.
Şüpheli/sanık açısından: Bu düzenleme, hangi mahkemenin kendisine dava açabileceğini önceden bilme ve uygun savunma stratejisi geliştirme imkânı sağlar.
Mağdur açısından: Suçun işlendiği veya etkisinin görüldüğü yer mahkemesi ile iletişim kurarak şikâyet ve dava sürecini başlatabilir.
2. Özel Yetki (CMK m.13)
Suçun işlendiği yer belli değilse:
- Şüpheli veya sanığın yakalandığı yer mahkemesi yetkilidir.
- Yakalanmamışsa, yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir.
- Türkiye’de yerleşim yeri yoksa, en son adresi dikkate alınır.
- Bu yolla da belirlenemezse, ilk usul işleminin yapıldığı yer mahkemesi yetkilidir.
Uzman önerisi: Şüpheli veya sanık, özel yetki durumunda haklarını korumak için mutlaka bir ceza avukatı aracılığıyla yetki itirazında bulunmalıdır.
3. Yabancı Ülkede İşlenen Suçlarda Yetki (CMK m.14)
- Suç, Türkiye’de soruşturulması gereken bir suçsa, m.13 düzenlemeleri uygulanır.
- Cumhuriyet savcısı veya şüphelinin talebi ile Yargıtay, suçun işlendiği yere daha yakın mahkemeye yetki verebilir.
- Diplomatik bağışıklıktan yararlanan Türk kamu görevlilerinin suçlarında yetkili mahkeme Ankara’dır.
Mağdur açısından: Yabancı ülkede işlenen suçlarda süreç daha karmaşık olduğundan, uluslararası hukuk bilgisine sahip avukattan destek almak hayati önemdedir.
4. Deniz, Hava ve Demiryolu Taşıtlarında İşlenen Suçlarda Yetki (CMK m.15)
- Suç, Türk bayraklı bir gemide veya taşıtta Türkiye dışında işlenmişse, geminin veya taşıtın ilk uğradığı Türk limanı mahkemesi yetkilidir.
- İç sularda işlenen suçlarda, ilk ulaşılan yer mahkemesi yetkilidir.
- Çevreyi kirletme gibi suçlarda, yabancı bayraklı gemi için en yakın Türk limanı mahkemesi yetkilidir.
Şüpheli ve mağdur açısından: Suçun işlendiği taşıtın konumu ve liman durumu mahkeme yetkisini doğrudan etkiler. Bu nedenle dava sürecinde profesyonel destek almak kritik önemdedir.
5. Bağlantılı Suçlarda Yetki (CMK m.16)
- Her biri farklı mahkemelerin yetki alanında olan bağlantılı suçlar, herhangi bir yetkili mahkemede birleştirilebilir.
- Mahkemeler arasında uyuşmazlık olursa, ortak yüksek görevli mahkeme karar verir.
Pratik öneri: Şüpheli veya mağdur, dava birleştirmesi veya ayrılması durumlarında yetkinin doğru belirlenip belirlenmediğini bir ceza avukatı aracılığıyla denetletebilir.
6. Yetkide Uyuşmazlık (CMK m.17)
Olumlu veya olumsuz yetki uyuşmazlığı çıkarsa, ortak yüksek görevli mahkeme, yetkili mahkemeyi belirler. Bu süreçte şüpheli ve mağdur, sürece aktif olarak katılabilir ve gerektiğinde itirazlarını iletebilir.
7. Yetkisizlik İddiası (CMK m.18)
- Sanık, ilk derece mahkemesinde sorgusundan önce yetkisizlik iddiasında bulunmalıdır.
- Bu aşamadan sonra yetkisizlik iddiasında bulunulamaz.
- Yetkisizlik kararına karşı itiraz yolu açıktır.
Öneri: Şüpheli veya sanık, yetkisizlik iddiasını zamanında kullanmazsa, hukuki haklarını kaybedebilir. Alanında uzman bir avukat, zamanında ve doğru başvuruyu yapmada kritik rol oynar.
8. Davanın Nakli ve Duruşmanın Başka Yerde Yapılması (CMK m.19)
- Yetkili mahkeme görevini yerine getiremiyorsa, dava aynı derecedeki başka bir mahkemeye nakledilebilir.
- Kamu güvenliği riski varsa, Adalet Bakanı Yargıtay’dan nakil talep edebilir.
- Fiili veya güvenlik gerekçesiyle duruşma başka yerde yapılabilir.
9. Yetkili Olmayan Hâkim veya Mahkemenin İşlemleri (CMK m.20–21)
- Yetkili olmayan hâkim veya mahkemece yapılan işlemler, sadece yetkisizlik nedeniyle hükümsüz sayılmaz.
- Gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda yetkili olmasa bile gerekli işlemler yapılabilir.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
S: Sanık yetkisizlik iddiasında bulunmazsa ne olur?
C: Yetkisizlik iddiasında bulunulmadığı takdirde, dava yetkili mahkeme tarafından görülür ve sanık bu hususta itiraz hakkını kaybeder.
S: Mağdur, suçun işlendiği yer dışında ise dava açabilir mi?
C: Evet, basılı eser, görsel veya bilişim suçlarında mağdurun yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir.
S: Bağlantılı suçlarda mahkemeler uyuşmazsa ne olur?
C: Ortak yüksek görevli mahkeme, davaların birleştirilip birleştirilmeyeceğine ve hangi mahkemede görüleceğine karar verir.
S: Yabancı ülkede işlenen suçlarda mağdur ne yapabilir?
C: Uluslararası hukuk bilgisine sahip bir ceza avukatıyla iletişime geçerek Türkiye’de yetkili mahkemede soruşturma ve dava başlatabilir.
Sonuç ve Uzman Tavsiyesi
CMK’daki yetkili mahkeme ve yetki düzenlemeleri, adil yargılama, süreçlerin etkin yürütülmesi ve hukuki belirlilik açısından kritik öneme sahiptir.
- Şüpheli/sanıklar: Yetki belirlemesi, itiraz ve davanın hangi mahkemede görüleceği konularında alanında uzman ceza avukatından destek almalıdır.
- Mağdurlar/müştekiler: Dava sürecini başlatma, yetkili mahkemeyi tespit etme ve şikâyet haklarını kullanma konusunda avukat desteği hayati önem taşır.
Hukuki süreçte zamanlama ve usul kurallarına dikkat edilmesi, hak kaybını önlemek için esastır. Dolayısıyla, CMK m.12–21 kapsamındaki yetki düzenlemeleri hakkında profesyonel destek almak, hem sanık hem mağdur açısından sürecin sağlıklı yürütülmesi için zorunludur.
[1] Bu madde başlığı “Davanın nakli” iken, 24/11/2016 tarihli ve 6763 sayılı Kanunun 21 inci maddesiyle metne işlendiği şekilde değiştirilmiştir.
UYARI
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Necmettin İlhan’a ait olup, Avukatlık Kanunu ve Türkiye Barolar Birliği’nin meslek kuralları bağlamında sadece bilgi amaçlı olarak temin edilmektedir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir. Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere ncm.ilhan@gmail.com adresine gönderebilirler.
